Vijf vragen en antwoorden over CRISPR-Cas

Willen we efficiënter, preciezer en sneller planten kunnen veredelen ontkomt de agrarische sector niet aan de genoomredigeertechniek CRISPR-Cas. Toch wordt genetische modificatie niet altijd goed ontvangen. We stellen twee experts vijf dezelfde vragen om opheldering te krijgen.  

René Smulders van de afdeling Plantveredeling aan de Wageningen Universiteit & Research (WUR) en Nelleke Kreike van de onderzoeksgroep Green Biotechnology aan de Hogeschool Inholland geven antwoord.  
 
Waarom die weerstand rondom CRISPR-Cas?  
De agrarische sector is blijvend op zoek naar combinaties van soorten en variaties die optimaal presteren. Sinds begin 1900 is de veredeling in ontwikkeling. Maar de meeste veredelingstechnieken leiden niet tot discussie, volgens Smulders. “Waar het begon bij klassieke veredeling met kruisen en natuurlijke mutaties, komen er telkens technieken bij. Zo werd weefselkweekvermeerdering geïntroduceerd voor lastig te vermeerderen soorten. Genetische modificatie bestaat sinds de jaren tachtig en sinds 2012 is er CRISPR-Cas. De Europese wetgeving is hierbij minder flexibel dan de Amerikaanse regelgeving.” Weerstand is zowel in de politiek, landbouw als bij consumenten aanwezig. “Het klopt dat er in het verleden planten zijn gemaakt die niet geaccepteerd werden door de consument. De gewassen werden daarentegen wel voor de teler ontwikkeld om de teelt te vergemakkelijken en om tot hogere opbrengsten te komen. Toch moeten we CRISPR-Cas niet afkeuren omdat er in het verleden voorbeelden zijn geweest die minder geschikt bleken”, zegt Kreike. 
 
Waarom is CRISPR-Cas belangrijk? 
CRISPR-Cas is een hulpmiddel om sneller te veredelen. Veredelingsprocessen nemen vaak tien tot dertig jaar in beslag, maar met CRISPR-Cas is veredeling binnen vijf tot tien jaar mogelijk en soms sneller, dat hangt af van het gewas en het veredelingsdoel, volgens Kreike. “Snelle veredeling is noodzakelijk omdat we gewassen moeten maken die aangepast zijn aan de klimaatsveranderingen, zoals hitte en droogte. Goede oogsten en opbrengsten van gewassen hebben we nodig omdat de wereldbevolking heel hard groeit. We willen ook niet meer grondgebied gebruiken voor de land- en tuinbouw. Goede gronden worden steeds schaarser. De landbouw moet dus efficiënter en de gewassen moeten meer gaan opbrengen”, zegt Kreike. WUR werkt aan allerlei toepassingen waarbij planten resistent worden voor ziekten of plagen. Bijvoorbeeld door een stukje van een plantengen weg te halen, waarna een ziekteverwekker niet meer kan groeien. Smulders: “Als de plant resistent wordt, hoeven we niet meer te spuiten of schadelijke middelen niet meer te gebruiken.” CRISPR-Cas kan hierdoor ook voor biologische sector een alternatief zijn en kan het gebruik van koper en zwavel wellicht verdwijnen.  
 
Wat kunnen we op het moment met CRISPR-Cas? 
De wetenschap is relatief ver, maar CRISPR-Cas werkt niet bij alle gewassen, volgens Smulders. “Planten moeten wel weer uit weefselkweek kunnen opgroeien. Bij tomaat en aardappel zijn successen geboekt. En bij appel met enige moeite.” Denk ook aan bloemen met andere kleuren, en tomaat met extra vitamine D of met extra GABA wat bloeddruk- en stress verlagend werkt, vult Kreike aan. CRISPR-Cas is bovendien te gebruiken om allergenen uit voeding te halen voor mensen met bijvoorbeeld glutenintolerantie. In Amerika wordt al gewerkt aan producten met een verminderde hoeveelheid gluten. “Zodra er een veilig ras is, kan dit voor een omslag in de markt zorgen, zoals ooit is gebeurd in de mandarijnen- en sinaasappelteelt waar vrijwel alleen nog pitloze rassen worden aangeplant”, zegt Smulders. 
 
Wat mag wel en wat mag niet?  
Met de juiste vergunningen mag wetenschappelijk onderzoek gedaan met de CRISPR-Cas techniek bij planten. “Het gebruik van CRISPR-Cas in de veredeling van gewassen wordt afgekeurd en wordt onder zeer strenge regels binnen de genetische modificatie geplaatst waardoor de toepassing niet rendabel is”, zegt Kreike. De Europese regelgeving is daardoor niet zonder risico. Nederland loopt een grote kans zijn toonaangevende positie op het gebied van veredeling kwijt te raken, volgens Kreike. In de Verenigde Staten mag CRISPR-Cas wel gebruikt worden voor de veredeling van gewassen en de regels om een ras op de markt te brengen zijn soepeler. Van het eindproduct wordt beoordeeld of het veilig is. 
 
Wat moet er nog veranderen in Nederland voor het gebruik van CRISPR-Cas gewassen?  
Kortgezegd moet de politiek in Europa het gebruik van de CRISPR-Cas techniek goedkeuren. Het zou een enorme sprong voorwaarts betekenen, volgens Kreike. De EU-wetgeving moet zich daarbij focussen op het eindproduct oftewel het ras dat gemaakt kan worden en niet op een van de technieken om dat doel te bereiken. Hetzelfde product, maar op verschillende manieren gemaakt, wordt momenteel verschillend gereguleerd terwijl het eindresultaat hetzelfde is. Smulders verwacht wel dat in 2024 wellicht de teelt van resistente aardappels mogelijk wordt door een herziening van de EU-regelgeving. CRISPR-Cas technieken die in Europa zijn uitgevonden en in de Verenigde Staten worden gebruikt in de veredeling, worden dan ook in de EU mogelijk. Maar de consument moet de gewassen die met CRISPR-Cas techniek gemaakt worden natuurlijk wel kopen. 

Door Yildiz Celie