Wereldzadenbank als back-up bij voedselschaarste 

Het verdwijnen van gewassen is inherent aan de evolutie. Net zoals dinosaurussen uitstierven, verdwijnen bepaalde plantsoorten. Om uitsterven van gewassen te voorkomen, wordt zaad van eetbare planten opgeslagen bij de wereldzadenbank oftewel de Svalbard Global Seed Vault op het Noorse eiland Spitsbergen. Dusdanig dat de zaden zijn beschermd tegen elk mogelijke ramp. 
 
De Noorse premier Jens Stoltenberg noemde het de ‘Ark van Noach’ voor zaden en EU-voorzitter José Manuel Barroso bestempelde het als de ‘Bevroren tuin van Eden’ tijdens de opening in 2006. Meer dan 1,1 miljoen duplicaten van zaden uit bijna elk land ter wereld zijn opgeslagen.  
De opslagplaats van beton ziet eruit als een computerbehuizing en is ingegraven in een berg, op een hoogte van 130 meter boven het zeeniveau en is ruim 100 meter diep.  
De Svalbard Global Seed Vault moet daarmee bestand zijn tegen het smeltwater van de poolkappen. De temperatuur is -18 graden, maar doordat de zadenbank is gebouwd in een permafrostgebied zal bij uitval de temperatuur onder het vriespunt blijven.  
 
Noorwegen is de initiatiefnemer van de wereldzadenbank en de non-profit organisatie Crop Trust beheert de zaden. Het doel van het initiatief is de zaden van alle mogelijke eetbare planten op te slaan om de toekomstige voedselvoorziening veilig te stellen. Tot wel 4,5 miljoen variaties aan zaden kunnen worden geborgen. Sommige zaden hebben het vermogen duizenden jaren in luchtdichte, ijskoude en droge omstandigheden te overleven, volgens Grethe Helene Evjen, adviseur van het Noorse ministerie van Voedsel en Landbouw op vice.com. 
 
Achteruitgang gewassen 
Wetenschappers maakten zich zo’n dertig jaar geleden al zorgen over de achteruitgang van het aantal eetbare gewassen door onder meer klimaatverandering, verslechterde biodiversiteit en oorlogen. Ook eenzijdige beplanting in de huidige landbouw was een reden om het initiatief te starten. Als boeren wereldwijd veel dezelfde gewassen verbouwen is dat gevaarlijk. “Ziektes en plagen kunnen hun patroon veranderen en gemakkelijk van de ene naar de andere kant van de wereld verplaatsen. Als de gewassen overal hetzelfde zijn, heb je snel een ramp te pakken. Gelukkig hebben we veel kennis en kunnen we dit voorkomen met de zadenbank”, aldus Evjen. 
 
De wereldzadenbank op Spitsbergen bewees zijn eerste nut na de bombardementen op de Syrische stad Aleppo in 2015. Een belangrijke internationale zadenbank ging verloren. De ICARDA, het internationale centrum voor landbouwkundig onderzoek in droge gebieden. Na de bombardementen is een deel van de zadencollectie opgehaald.  
 
Eigendom zaden 
De uiteindelijke oprichting van de wereldzadenbank in Spitsbergen kwam pas na jaren discussie tot stand. Voor de verschillende landen bleef onduidelijk van wie de zaden zouden zijn bij bewaring. Totdat besloten werd dat iedere leverancier eigenaar zou blijven bij het inleveren van zadenmonsters. Niemand heeft toegang tot zaden van anderen.  
 
Nederland heeft ruim twintigduizend pakketjes met vijfhonderd zaden op Spitsbergen liggen, aldus sciencelink.net. “Het gaat om de belangrijkste moderne, gecultiveerde gewassen, maar ook om oude landrassen en wilde varianten”, zegt Chris Kik van het Centrum Genetische Bronnen Nederland in Wageningen op het platform.  

Zaadbank initiatieven 
In totaal bestaan op de wereld zo’n 1.700 locaties die zadencollecties van eetbare planten houden. Bijvoorbeeld het Millennium Seed Bank Project in het Verenigd Koninkrijk. Voor lokale tuinders in Nederland is de Zadenbibliotheek opgericht en heeft inmiddels vijftig locaties. Hier kunnen zaden geruild worden, zoals tuinders dat vroeger deden. “Zaden zijn van de natuur, dus van iedereen”, stelt de organisatie die ongeveer vijfduizend zakjes zaden heeft.  
 
In Nederland bestaan daarnaast de langetermijnzadenbank van de Plantentuin en Stichting Het Levend Archief. Het Levend Archief streeft ernaar de genetische diversiteit van wilde planten veilig te stellen door zaden te verzamelen van inheemse plantensoorten en deze op te slaan in de Nationale Zadencollectie. Het programma is opgezet om “een dode lente zonder het gezoem van bijen en de zang van vogels te voorkomen”, schrijft de stichting. “We willen deze inruilen voor een wereld waarin volop valt te genieten en te beleven, met een vanzelfsprekende rijkdom aan wilde planten en bloemen.” 

Door Yildiz Celie

Afbeelding: door Cierra Martin voor Crop Trust